Şema terapi modeli Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş olup, erken dönem çocukluk yaşantılarının, yetişkinlik dönemine etkilerini keşfetmeyi ve bunları değiştirmeyi hedefler.

 

Ağır vakaların ve kişilik bozukluklarının tedavisini hedefleyerek ortaya çıkan şema terapi, günümüzde diğer psikolojik sorunların tedavisinde, grup, çift ve bireysel terapiler gibi farklı terapi çeşitlerinde de uygulanmaya başlanmıştır.

 

Yapılan çalışmalar şema terapinin tedavide oldukça etkili olduğunu göstermektedir.

​

Şemalar, çocukluk döneminden başlayarak oluşturulan, yaşam boyu devam ve tekrar eden duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Oluşturulan şemalar dış dünyadan alınan ve iç dünyada var olan bilgileri, düşünceleri, duyguları kısacası hayatı anlamada oldukça etkilidir. Kişinin davranış ve tepkileri

şemalarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

​

Şema modeline göre çocukluk döneminde işlevsel olan ve adaptasyonu sağlayan, zararsız görünen birçok şema yetişkinlikte işlevsiz hale gelerek yaşantısal zorluklara sebep olabilir. Şema terapinin başlıca amacı şema olarak adlandırılan bu düşünce, duygu ve davranış kalıplarının ne zaman, nerede ve nasıl oluştuğunu anlayarak değişimi ve tedaviyi gerçekleştirmektir.

​

Şema terapi modelinde 5 şema alanıyla birlikte 18 farklı şema tanımlanmıştır.

Bu şema alanları ve şemalar şu şekilde tanımlanmaktadır:

​

1. Ayrılma ve Reddedilme Şema Alanı:

​

Bu şema alanına dahil bireyler sevgi, güven, kabul edilme gibi ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanamayacağı ile ilgili tereddütler yaşarlar.

 

Zaman zaman karşılansa bile bunun uzun sürmeyeceğine inanırlar. Ayrılma ve Reddedilme Alanı’na dahil şemalar uzak, mesafeli, ani tepkilerin olduğu, ya da taciz gibi durumların söz konusu olduğu bir aile

içerisinde büyümenin sonucu olarak değerlendirilebilir.

​

Bu şemalar:

​

Terk Edilme/İstikrarsızlık:

“Önem verdiğim ve yakın ilişki içinde olduğum insanların beni terk edeceklerinden korkarım.”

​

Güvensizlik/Kötüye Kullanılma:

“Diğer insanlara karşı dikkatli olmalıyım, benden faydalanmaya çalışabilirler.”

​

Duygusal Yoksunluk:

“Beni seven, önemseyen kimse olmadı.

Kimse beni anlamadı ve yanımda olmadı.”

​

Kusurluluk/Utanç:

“Kusurlarım görünürse, gerçek ben ortaya

çıkarsa kimse beni sevmez.”

​

Sosyal İzolasyon/Yabancılaşma:

“Kendimi herkesten uzak

hissediyorum, ben onlardan farklıyım ve uyum sağlayamıyorum.”

​

2. Bozulmuş Özerklik ve İş Yapma Becerisi Şema Alanı:

 

Bu şema alanında bulunan bireyler ayrılma, bağımsızlaşma, başa çıkma, yalnız başına bir iş çıkarma gibi alanlarda yetersiz olmalarına sebep olan şemalara sahip kişilerdir. Genel olarak bu bireyler küçük

düşürücü, güven kırıcı, ilgisiz ya da aşırı koruyucu aile düzeninden gelmektedirler.

 

Bu alana dahil şemalar:

​

Bağımlılık/ Yetersizlik:

“Kendi başıma bir şeyleri doğru

yapamam, kendi becerilerime güven duymuyorum.”

​

Hastalıklar ve Tehditler Karşısında Dayanıksızlık:

“Sürekli kötü bir şey olacağını düşünüyorum. Her konuda çok dikkatli ve

tetikte olmalıyım.”

​

İç içe Geçme/ Gelişmemiş Benlik:

“Hayatımın her anında annem ve babam ile birlikteyim. Yalnız başıma bir hayatım yok,

onlardan hiçbir şeyi saklamam.”

​

Başarısızlık:

“Diğer insanlar çok başarılı, zeki ve yetenekli. Ben onlar gibi değilim, beceriksizim ve işlerimi iyi yapamıyorum.”

​

3. Başkalarına Yönelimlilik Şema Alanı:

Bu şema alanına dahil bireyler sevgi almak ve onaylanmak amacıyla kendi ihtiyaç ve isteklerini göz ardı ederek, başkalarının talep ve ihtiyaçlarını tatmin etmeye odaklanırlar. Bu bireyler zaman zaman kendi istek ve duygularının farkında olmazlar. Genelde bu bireyler, çocukluk boyunca aile içinde onaylanmak ve ilgi görebilmek adına kendi duygu ve ihtiyaçlarını bastırmış bireylerdir.

 

Bu bireylerin sahip oldukları şemalar:

 

Onay Arayıcılık:

“İnsanların beni onaylamaları ve nasıl gördükleri oldukça önemlidir. Beni onaylamaları için onların

seveceği şekilde davranabilirim.”

 

Boyun Eğicilik:

“Eğer başkalarının isteklerini dinlemezsem ve

başıma buyruk davranırsam bu bir dert açar. Kendi isteklerimi

bilmiyorum, başkalarının benim adıma karar vermesine izin

veririm.”

​

Fedakarlık:

“Yakınlarımı çok önemsiyorum ve genelde hepsine

ben bakıyorum. Hatta zaman zaman bu yüzden kendi

ihtiyaçlarıma zaman ayıramıyorum.”

​

3. Zedelenmiş Sınırlar Şema Alanı:

Bu alana dahil şemalar uzun süreli davranışların sürdürülmesindeki zorluklar, sorumluluk bilinci ve bireysel sınırlar ile ilgilidir. Bu alana dahil bireyler sosyal ilişkilerde, hak dağıtımında, bireysel hedefler oluşturmakta zorluklar yaşarlar. Bu bireyler, aileleri tarafından öz- denetim ve sınırlar hakkında yeterli bilgi verilmeden yetiştirilmişlerdir.

 

Bu şemalar:

​

Hak Görme/Büyüklük:

“Ben özel ve farklı biriyim. Yaptıklarımın ve söylediklerimin diğer insanlara katkı sağladığını düşünüyorum.

Hayır cevabını almayı sevmem ve genelde onların dediklerini yapmam.”

​

Yetersiz Özdenetim:

“Kararlarıma sadık kalamıyorum, çoğu zaman hedeflerimi yerine getiremem. Yenilgi veya zorluk

karşısında pes ederim.”

​

4. Aşırı Duyarlılık ve Baskılama Şema Alanı:

Bu alana dahil bireyler duygularını ve dürtülerini baskılama ve denetleme eğilimi göstermektedirler. Kurallara uymaya önem verir ve hata yapmaktan kaçınırlar. Bu kişiler için duygusal, romantik ilişkiler,

rahatlama ve kendini ifade etme gibi konular ikinci planda değerlendirilir. Cezalandırıcı ve katı aile yapısına sahiptirler, genelde her an kontrollü olmazlarsa kötü bir şeyin olacağına inanırlar.

 

Bu bireylerin sahip oldukları şemalar:

​

Karamsarlık:

“Dikkatli olmazsam her şey kötü olabilir. Şu an iyi bile olsa her zaman kötü bir şey olacağını düşünürüm.”

​

Duyguları Bastırma:

“İnsanlara duygularımı açmakta zorlanırım, zaman zaman beni soğuk ve duygusuz bulurlar.

Kendimi kontrol ederek duygularımın çıkmasını engellerim.”

​

Yüksek Standartlar:

“Yaptığım işlerde en iyi olmak isterim, tüm sorumluluklarımı en iyi şekilde yerine getirmek zorunda

olduğumu düşünüyorum.”

​

Cezalandırıcılık:

“Eğer bir hata yaparsam bunun özürü olmaz, hatalar için cezalandırılmalıyız. Zaman zaman kötü bir insan

olduğumu ve cezalandırılmam gerektiğini düşünürüm.”

​

Şema Terapi kimler için uygundur?

​

Her bireyin şemaları ve çeşit çeşit başa çıkma biçimleri vardır. Şema terapi depresyon, erken dönem travmaları, yeme bozuklukları, ilişkisel problemleri gibi klinik alanlarda uygulanabilir.

​